Tijdens een praktijkproef naar de werking van een nieuw voedingssupplement op de symptomen van staart- en maneneczeem (ook wel zomereczeem), werd duidelijk dat veel van de paarden en pony’s een onvolledig rantsoen kregen.
De groep geselecteerden hadden reeds jaren last van staart- en maneneczeem en er was natuurlijk al van alles geprobeerd om de klachten te verminderen. Hoe kan het dat het rantsoen dan nog steeds niet in balans was? Waarschijnlijk omdat paardenvoeding voor velen een blinde vlek is in hun paardenkennis. Dit geldt niet alleen voor paardeneigenaren, maar ook voor therapeuten en adviseurs. Het onderdeel voeding wordt daardoor niet besproken. Of alleen in de zin van tips en ‘uit de losse pols’ adviezen.
Het aangepaste rantsoen en het supplement lieten, in het betreffende experiment, een positief effect op de symptomen van staart- en maneneczeem zien. Er was natuurlijk geen sprake van genezing van de allergie, maar wel werd het immuunsysteem “tot bedaren” gebracht en de huid gezonder gemaakt. Dit positieve effect van voeding werkt niet alleen bij paarden met staart- en maneneczeem.
Uitgebalanceerde voeding helpt bij klachten van een afwijkende weerstand. Om dit goed te kunnen begrijpen en de juiste voedingsmaatregelen te nemen, is het belangrijk je iets meer in deze materie te verdiepen.
Klachten door verminderde weerstand
Staart- en maneneczeem (zomereczeem) komt niet door een verminderde weerstand, het is een allergische reactie op een mug, maar een verminderde weerstand kan de symptomen wel verergeren.
Door de allergische reactie zwelt de huid en ontstaat een lokale ontsteking, waardoor de huid kapot gaat. Het herstel en de korstjes kunnen jeuk geven. Door het schuren gaat de huid weer kapot. En zo komt het paard in een vicieuze cirkel. Een gebrek aan voedingsstoffen, die de huid nodig heeft voor de productie van nieuwe cellen, verhinderen het herstel van de huid. Deze voedingsstoffen zijn ook relevant voor het immuunsysteem.
De huid is een onderdeel van het beschermingsmechanisme van het paard. Bij een verminderde weerstand dringen ongewenste, mogelijk ziekmakende, stoffen eerder het lichaam binnen. Ofwel via de slijmvliezen en de huid, ofwel via de darmwand. Klachten zijn zeer variabel als de weerstand niet goed functioneert. Huidklachten, zoals korstjes of bultjes, mok of jeuk. Luchtweginfecties of andere ontstekingen, die telkens terugkomen. Maar ook traag herstel na ziekte of een vermindering van de energie, bijvoorbeeld in najaar of voorjaar. Vaak zijn de klachten redelijk aspecifiek en voor een dierenarts lastig om er een duidelijke diagnose op te plakken. Wat het ook niet eenvoudig maakt de juiste behandeling te kiezen.
Wat is ‘de weerstand’?
De ‘weerstand’ is het mechanisme om mens of dier te beschermen tegen ziekmakende organismen of stoffen van buitenaf, maar ook het onderhouden van een goede integriteit van huid en slijmvliezen om verliezen van vocht en nutriënten te voorkomen. Het immuunsysteem is een complex geheel, die ervoor zorgt dat indringers niet binnen kunnen komen en als dat toch gebeurt, deze indringers elimineert.
De huid en de slijmvliezen, maar ook de inwendige ‘bekleding’ van de darmen zijn continue regenerende weefsels, oftewel, er is constant afbraak en aanmaak van cellen. Deze beschermingslaag is geen ondoordringbaar harnas of pantser. In de darmen moeten voedingsstoffen worden opgenomen en worden andere stoffen weer uitgescheiden. De huid is ‘open’ voor zweet verlies om te koelen, maar mag niet teveel vocht verloren laten gaan om uitdroging te voorkomen. Kortom, het is een complex en relatief ‘open’ systeem dat goed beschermd moet worden.
Binnendringers worden door speciale immuuncellen (onder andere de macrofagen) getraceerd en vernietigd. Vaccinatie zorgt ervoor dat immuuncellen ‘geleerd’ hebben waar ze op moeten reageren. Helaas komt het ook voor dat de immuuncellen op lichaamseigen cellen reageren. Dan ontstaat er een zogenaamde ‘auto-immuunziekte’. Denk bij mensen aan diabetes type 1 of reuma. De immuuncellen kunnen ook overmatig reageren. Door bij een specifieke indringer of stof te hard van leer te trekken en een ontsteking te veroorzaken. Ook al is deze indringer maar in hele kleine hoeveelheid aanwezig. Dit is een allergische reactie en gebeurt met name op bepaalde eiwitten. Bij staart- en maneneczeem is dit een eiwit in het speeksel van een mug. De gevolgen zijn merkbaar door verandering in de huid of in de darmen. En zijn soms levensbedreigend als de immuunreactie zeer ernstig is, zoals een pinda allergie bij de mens. Voor bepaalde allergieën is het mogelijk het immuunsysteem weer te herprogrammeren (desensibiliseren).
Oorzaken voor een verminderde weerstand
Het lichaam heeft energie, eiwit en andere voedingsstoffen nodig om alle systemen aan de gang te houden. De exact benodigde hoeveelheid is niet altijd met zekerheid te zeggen. Met de kennis die we hebben, stellen we rantsoenen samen om onze paarden gezond te houden. Toch zijn er veel paarden die niet een rantsoen krijgen dat voldoet aan alle principes en gehalten van noodzakelijke voedingstoffen:
1. Ruwvoer
Als het rantsoen weinig ruwvoer bevat, zorgt dit voor een minder grote hoeveelheid micro-organismen in de darmen. Deze darmflora leeft in harmonie samen met het paard. Oftewel ze hebben er allebei profijt van. De immuuncellen in de darmwand staan in direct contact met de darmflora. Een verandering in het darmmilieu of de bacteriesoorten wordt direct door het immuunsysteem waargenomen. Belangrijk is het besef dat de darmflora essentieel is voor een optimale weerstand. Te weinig ruwvoer is niet goed, maar ook een slechte kwaliteit ruwvoer is niet goed. Teveel krachtvoer is niet goed. Zelfs een slecht gebit dat leidt tot minder voerafbraak en een verandering in de darmflora heeft uiteindelijk effect op de weerstand van het paard (en op mogelijke darmklachten en vermagering natuurlijk!).
2. Energie en eiwit
Voldoende, maar niet teveel, energie is ook van belang om de weerstand te behouden. Net als de hoeveelheid eiwitten en vooral de voorziening van essentiële aminozuren. Deze bouwstenen van eiwitten zijn door het paard niet allemaal zelf te maken en nodig voor bijvoorbeeld het maken van nieuwe huid- of hoorn(haren/hoef)cellen. En zo dragen ze bij een de barrière tussen de buitenwereld en het inwendige paard.
3. Mineralen en vitaminen
Een hele reeks mineralen en vitaminen is nodig om alle (enzym)systemen te laten draaien. De behoefte is redelijk bekend, maar het is mogelijk dat paarden soms meer nodig hebben. Bijvoorbeeld onder omstandigheden dat het immuunsysteem harder moet werken of dat het paard herstellende is van ziekte of operatie.
4. Chronische stress
Een andere oorzaak die de weerstand aantast is chronische stress. Een situatie die bij paarden nog wel eens voorkomt. Paarden hebben stress als ze onvoldoende frequent gevoerd worden, als ze alleen staan en/of te weinig beweging krijgen. Maar natuurlijk ook als ze niet gewaardeerd worden door hun eigenaar en geestdodend werk moeten doen. Kortom, het houden van paarden vereist een groot scala aan kennis en capaciteiten en vooral aan inlevingsgevoel in de behoeften van het wezen paard!
Verbeteren van de weerstand
Paarden met klachten door een verminderde weerstand of waarbij de weerstand ondersteund moet worden, vanwege langdurige ziekten bijvoorbeeld, hebben aandacht nodig om de weerstand te verbeteren. Gelet op het voorgaande doe je dat door voor het paard de voorwaarden zo goed mogelijk te maken om stress te vermijden en door met het rantsoen alles zo optimaal mogelijk aan te bieden:
1. Ruwvoer!
En dan begint het met het ruwvoer, natuurlijk! Bij een paard dat goed is ontwikkeld en opgegroeid, zal het ruwvoer zorgen voor een gezonde darmflora.
Heeft het paard langdurig een darmfloraverstoring gehad, misschien al vanaf de jeugd, dan kan het nodig zijn om naast ruwvoer een andere variatie aan vezels of koolhydraten aan te bieden. Dit biedt namelijk brandstof voor verschillende micro-organismen. Hierdoor ontwikkelt het paard een grotere diversiteit aan micro-organismen in de darm, waardoor variaties in het rantsoen beter zijn ‘op te vangen’ dan bij een beperkte diversiteit. Ook een groter volume aan darmflora geeft een betere bescherming tegen ongewenste veranderingen. De variatie in vezels is op vele manieren te maken. Een andere kwaliteit ruwvoer, een ander soort ruwvoer of andere vezelrijke voedermiddelen. Denk aan luzerne, bietenpulp, zemelen, haverkaf, etc. Zogenaamde prebiotica zijn vezels met een positief effect op de samenstelling van de darmflora. Ook levende micro-organismen kunnen een bijdrage leveren aan de darmflora. Voor paarden zijn levende gistcellen onderzocht die een positief effect kunnen hebben. Zelfs koolhydraten, zoals zetmeel, zijn in staat de darmflora te verbeteren (!). Mits het in beperkte hoeveelheid in de dikke darm terechtkomt. Omdat zetmeel de groei van melkzuurbacteriën stimuleert, stijgt het aandeel melkzuur. Dit melkzuur is brandstof of voedsel voor vezelafbrekende bacteriën. Zolang het melkzuur beperkt blijft en dus geen verzuring van de darminhoud veroorzaakt, heeft het een stimulerend effect op de groei van deze ‘goede’ bacteriën. Een juiste balans in het totale rantsoen is dus uitermate belangrijk!
2. Extra voedingsstoffen
Naast het stimuleren van een gezonde darmflora is de weerstand verder te ondersteunen met het toevoegen van enkele voedingsstoffen. Het rantsoen moet natuurlijk altijd voldoen aan de behoefte van het paard. Maar voor een aantal voedingsstoffen is onderzocht dat een iets hogere opname een slechte weerstand kan verbeteren. De extra dosering moet natuurlijk wel veilig zijn. Ook hier geldt dat de toevoeging en het rantsoen op de juiste wijze berekend moet worden. Voedingsstoffen die een positieve invloed hebben, zijn onder andere zink, koper, selenium en vitamine A, D en E. Het rantsoen heeft hiervan niet alleen voldoende nodig, voor paarden met een verminderde weerstand kan een (kleine) extra toevoeging helpen.
3. Essentiele vetzuren
De weerstand is verder gebaat bij een juiste opname van essentiële vetzuren, zoals linolzuur (omega-6) en linoleenzuur (omega-3). Beiden hebben verschillende functies in het lichaam en zijn onderdeel van celmembranen (celwanden). Omega-6 vetzuur is van belang voor een goede talgvorming in de huid en beschermt zo tegen uitdroging. Beide typen vetzuren kunnen verlengd worden tot actieve stoffen, die middels gecontroleerde ontstekingen, verkeerde cellen opruimen. Als de verhouding tussen deze eindproducten uit balans is, heeft dit gevolgen voor deze ‘micro-ontstekingen’. Een exacte verhouding voor paarden is niet bekend. Wel is bekend dat de omzetting van omega-3 vetzuur naar ontstekingsremmende factoren belemmerd kan worden als gevolg van een gebrek aan enzymcapaciteit. Dit is te omzeilen door een tussenvorm te geven, EPA of DHA. Deze specifieke vetzuren komen onder ander voor in visolie, maar kunnen ook door algen aangemaakt worden. De meeste rantsoenen bevatten wel omega-6 vetzuur (de meeste plantaardige oliën zijn erg rijk aan deze vetzuren), maar beperkt in omega-3 vetzuren. Met het aanvullen van DHA (of EPA) kan een positief effect op de weerstand verwacht worden, omdat dit leidt tot een betere balans tussen ontstekingsremmende en -stimulerende factoren.
4. Specifieke betaglucanen
Tenslotte wijst onderzoek uit dat het toevoegen van betaglucanen die een specifieke structuur hebben, de cellen van het immuunsysteem in de darmen aanzetten tot een verbeterde werking. De structuur van de betaglucanen is van essentieel belang voor dit positieve effect. Betaglucanen zijn feitelijk niets anders dan een type koolhydraat. Ze bevinden zich in praktisch alle celwanden. Onderzoek, bij veel verschillende diersoorten, naar het effect van een bepaald type betaglucaan uit gistcelwanden heeft geleidt tot een product genaamd MacroGard®. Deze betaglucanen (1,3/1,6-betaglucanen) hebben een dusdanige configuratie, dat zij exact passen op een receptor van macrofagen, immuuncellen in de darmwand. Als deze betaglucanen zich aan deze receptor binden, ontstaat er een keten van reacties in de macrofagen, met als gevolg een geactiveerd immuunsysteem. Experimenten met MacroGard® bij verschillende diersoorten en de mens laten zien dat huidklachten verbeteren en allergieën minder heftig worden. Er is slechts één gecontroleerd onderzoek bij paarden bekend. Daarbij gaf het toevoegen van MacroGard® aan het rantsoen een verhoging van de antistoffen na vaccinatie in vergelijking met paarden die dat niet kregen. In ieder geval bewijs dat deze betaglucanen een invloed hebben op het immuunsysteem. Natuurlijk komen toevoegingen, zoals DHA en betaglucanen, pas echt tot hun recht als het rantsoen voor het overige volledig is samengesteld voor een goede gezondheid en weerstand.
Praktijkproef staart- en maneneczeem
Bij 25 paarden en pony’s met een langdurige geschiedenis van staart- en maneneczeem hebben de eigenaren het rantsoen op advies gewijzigd. Voor de start van deze verandering is een questionnaire ingevuld met vragen over de situatie van het paard en de symptomen en ernst van de staart- en maneneczeem. Gedurende 3 maanden is het rantsoen aangepast om de darmflora te optimaliseren, te zorgen voor minimaal voldoende essentiële voedingsstoffen en het toevoegen van een aantal extra mineralen en vitaminen, DHA uit algen en betaglucanen (MacroGard®). Na deze periode is de questionnaire herhaald.
Door het aanpassen van het rantsoen werd bij meerdere paarden een verbetering van de Body Condition Score (BCS) gezien en ook een betere mestkwaliteit. Er waren significant minder symptomen van staart- en maneneczeem en ook zagen de eigenaren de paarden minder schuren, was de huid gezonder en genazen wondjes sneller. Omdat het geen gecontroleerd dubbelblind onderzoek is, moeten deze bevindingen wel met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden.
Voor deze praktijkproef is gebruik gemaakt van Bonpard Colon en Bonpard Resistance, natuurlijk in een juiste dosering en met een passende hoeveelheid ruwvoer.
Samenstelling Bonpard Resistance
Bonpard Resistance is een klein brokje met grote inhoud. De inhoud bestaat uit een uitgebalanceerde toevoeging van mineralen, spoorelementen en vitaminen, DHA uit algen en MacroGard®. De dosering is 50 g voor een pony en 100 g voor een paard. Natuurlijk naast een goed uitgebalanceerd rantsoen.
Samenstelling Bonpard Colon
Bonpard Colon is een muesli met een relatief laag zetmeel- en suikergehalte, een gemiddeld vetgehalte en een hoog vezelgehalte. Het bevat een grote variatie aan verschillende vezelrijke grondstoffen plus een probioticum (levende gistcellen). Het gebruik van Bonpard Colon naast grofstengelig hooi heeft een positieve invloed op de samenstelling van de darmflora.
Over Bonpard dieetvoeding
Bonpard is reeds jaren (kennis)partner van Paardenarts.nl. Bonpard staat voor unieke dieetvoeders en aanvullende supplementen voor paarden, door een veterinaire voedingsspecialist samengesteld op basis van wetenschappelijke kennis en ervaring.
Optimaliseren van de weerstand
Wil je de weerstand van paard verbeteren, doe dit dan zowel via de darmflora als via het geven van voedingsstoffen en werkzame toevoegingen. Dat betekent ruwvoer zonder enige vorm van bederf, zoals schimmels, broei of teveel stof. Een aanvullend voer om de diversiteit van de darmflora te verbeteren, zoals Bonpard Colon. En een aanvulling met Bonpard Resistance.
Advies via de dierenarts
Bonpard producten worden op advies van de dierenartsen gebruikt. Paarden kunnen bepaalde klachten en symptomen hebben, maar de werkelijke oorzaak is niet altijd makkelijk te achterhalen en zeker niet altijd hetzelfde. Laat de dierenarts dus altijd de gezondheid van het paard eerst controleren. Een voeradvies van de dierenarts is op maat voor het paard en met een duidelijk voerschema. De periode om Bonpard producten te gebruiken varieert, maar is praktisch altijd minimaal drie maanden.
Ervaringen met Bonpard Resistance
Eigenaren gebruiken Bonpard Resistance voor verschillende aandoeningen. Bij veel paarden blijkt het een positief effect te hebben. Wondjes en mok genezen eerder en beter. Infecties komen niet meer terug. De paarden krijgen meer glans en energie. Dierenartsen schrijven Bonpard Resistance voor en bevestigen deze positieve ervaringen. Zij zien minder paarden met dezelfde klachten terugkomen en beschrijven het gebruik van dit supplement als een manier het paard ‘over de drempel’ te krijgen naar een gezonder bestaan. Hoe mooi is dat!
Bonpard Resistance won de 2e plaats bij Horses Product van het Jaar 2019, categorie supplementen!
Vanwege de unieke samenstelling en de positieve ervaringen bij eigenaren én bij dierenartsen.