Paardenarts
Zoek op aandoening of onderwerp
Leestijd: 7 minuten

Zomereczeem is een uiterst vervelende aandoening die ook wel bekend staat als staart- en maneneczeem (SME) of Sweet-Itch. SME wordt veroorzaakt door een overgevoeligheid voor het speeksel van de Culicoïdes Robertii mug, ook wel de knut genoemd. SME is de meest voorkomende allergie bij het paard en kan voor ernstige problemen zorgen. Voor paard en eigenaar kan een groot deel van het jaar hierdoor heel wat minder rooskleurig zijn. Door de hevige jeuk schuren veel paarden onophoudelijk en vaak tot bloedens toe met als gevolg geïrriteerde en verdikte plekken op de huid, met name tussen de manen en bij de staart. Ondanks allerlei pogingen om de verschijnselen tegen te gaan of de irritaties te verlichten vergaat menig paard en ruiter de lol in de zonnige zomermaanden. Vanaf het voorjaar tot diep in het najaar zijn de knutten, die deze allergie veroorzaken, actief.

De oorzaak van zomereczeem

Culicoïdes Robertii mug, knutje

Deze aandoening wordt veroorzaakt door een allergie voor het speeksel van de vrouwelijke Culicoïdes Robertii muggen, ook wel knutten genoemd.

Zomereczeem of SME is een insectenovergevoeligheid en is de meest voorkomende allergie bij paarden. De paarden met SME zijn uitermate gevoelig voor de insectenbeten en slechts enkele beten kan al leiden tot grote problemen. De knutten zijn met name in de zomer maanden actief, maar bij goede weersomstandigheden kunnen de knutten vanaf maart tot eind oktober voor problemen zorgen. Ze voelen zich het meest op hun plek in de buurt van water, bomen en veel struikgewas. De knutten houden niet van zonlicht en wind en zijn vooral actief tijdens de zonsopgang en zonsondergang. Echter helaas kunnen ze op alle tijden van de dag actief zijn en bijten. De vrouwelijke knutten hebben bloed nodig om eieren te leggen en bijten hiervoor de paarden. Tijdens het bijten laten ze een beetje speeksel met eiwitten achter in het paard. Het is aangetoond dat juist deze eiwitten de oorzaak zijn van de allergie.

Welke paarden zijn gevoelig voor zomereczeem?

Hoewel ieder paard wel eens gestoken worden door een knut, krijgen lang niet alle paarden last van staart- en maneneczeem. Het ene paard is veel gevoeliger voor het ontwikkelen van de allergie als de andere, er is een zekere erfelijke predispositie. Alhoewel in elk paardenras SME voorkomt, zijn sommige rassen gevoeliger voor het ontwikkelen van de allergie waaronder Friezen, Fjorden, Halflingers, IJslanders en Shetlanders. Ook zie je dat in bepaalde lijnen en families de aandoening vaker voorkomt.

Meestal ontwikkelt de allergie zich vanaf het tweede levensjaar. Echter er zijn heftige allergieën die al rond het eerste levensjaar ontstaan. Aangezien paarden herhaaldelijk aan de knutten blootgesteld moeten worden en de omgeving van het paard ook een bepalende factor is, kan de allergie zich ook op latere leeftijd ontwikkelen. Wanneer een paard een allergie ontwikkeld heeft, dan zal deze waarschijnlijk elk jaar terug komen en vaak in ernstigere mate.

Verschijnselen van zomereczeem

De jeuk is seizoensgebonden en begint meestal bij de staart en/of manen. De eerste verschijnselen kunnen zich al in maart voordoen. Naast de meest voorkomende vorm van jeuk aan staart en manen is er nog een andere variant waarbij het paard veel jeuk heeft op de buiknaad (midline dermatitis genaamd). Combinaties zijn ook mogelijk. Het paard zal proberen de jeuk te verlichten en zal alle mogelijke dingen als drinkbak, voerbak, staldeur of tuinhek gebruiken om onophoudelijk tegen te schuren. Door het schuren zullen in eerste instantie de staart en manen afbreken, maar vaak schuurt het paard tot bloedens toe door en zullen er wonden ontstaan met een verdikte huid. Wanneer er geen objecten zijn om tegen te schuren dan kan het paard zichzelf ook gaan bijten of proberen door rollen of “buikschuiven” de jeuk te verminderen

Symptomen van zomereczeem kunnen zijn:

  • Hevige jeuk
  • Schuren aan de staart en manen
  • Minder frequent jeuk aan buik
  • Afgebroken staart en manen
  • Kale plekken
  • Verdikte huid van manenkam en staartwortel
  • Open wonden op staart en manen

Diagnose

De diagnose wordt gesteld op basis van de typische anamnese en het symptomenbeeld: seizoensgebonden jeuk aan de staart en manen of eventueel de buik. Er is helaas geen betrouwbare test om de diagnose te stellen. (Er wordt op dit moment veel onderzoek gedaan in verschillende landen naar een betrouwbare test.) Zowel het bloedonderzoek als de huidtest zijn onvoldoende betrouwbaar en worden ook niet aangeraden om uit te voeren. Wel kan het verstandig zijn om andere aandoeningen die jeuk veroorzaken, denk aan aarsmaden, luizen, mijten e.d., uit te sluiten. Aangezien een paard met SME veel last heeft, de ziekte grote (financiële) schade kan geven en deze aandoening voor de toekomst grote consequenties heeft, is het verstandig om altijd je dierenarts te raadplegen en je paard te laten onderzoeken.

Preventie en behandeling van zomereczeem

Helaas bestaat het ideale geneesmiddel (nog) niet. Gelukkig zijn er wél effectieve manieren om met zomereczeem om te gaan. Omdat echter niet ieder paard evenveel baat heeft bij bepaalde maatregelen, wordt het voor iedere eigenaar een zoektocht naar de meest passende preventieve en therapeutische mogelijkheden.

Hoe kun je je paard met zomereczeem het best managen?

Zoals bij veel andere dingen geldt ook bij staart- en maneneczeem: voorkomen is beter dan genezen. De beste preventieve behandeling is het contact met de knutten zoveel mogelijk te vermijden:

  • Eczeemdeken
    Door je paard helemaal in te pakken in een speciale eczeemdeken, waarbij de romp, hals, buik en staartwortel bedekt wordt, kun je het aantal beten van de knutten verminderen. Deze dekens zijn op dit moment waarschijnlijk de meest effectieve behandeling van SME. Het is belangrijk om al vroeg in het voorjaar, voordat de eerste knut gebeten heeft, begin maart, de deken op te doen. De deken heeft het meeste effect als deze continu gedragen wordt tot eind oktober. Sommige mensen zijn er op tegen of vinden het zielig om hun paard ook tijdens de warme dagen helemaal in te pakken, maar bedenk dat niets erger is dan jeuk! Goed om te vermelden is dat als het paard de deken op krijgt als hij al heftige jeuk heeft, de deken minder effect heeft en waarschijnlijk kapot geschuurd wordt. Overleg in jouw specifieke geval met de dierenarts hoe je het best kunt handelen.
  • Paard verplaatsen
    Dit is wellicht een drastische maatregel, maar het is bekend dat paarden met SME die naar de zeekust verhuisden of naar een land met een kouder klimaat, geen of veel minder last hadden van hun eczeem.
    Opstallen tijdens de schemer
    De knutten zijn vooral actief in de schemer en bijten vooral rond dit tijdstip. Het kan helpen om je paard tijdens de zonsopgang en zonsondergang op stal te zetten. Deze maatregel is helaas niet altijd succesvol, knutten kunnen ook in de stallen bijten, maar is niet kostbaar en wellicht de moeite waard.
  • Open en winderige weide
    Knutten gedijen het best in vochtige schaduwrijke plekken waar weinig tot geen wind staat. Ze vliegen minder tot niet op open, zonnige en winderige vlaktes.
  • Vliegwerende middelen
    Een simpele anti vliegen- of dazenspray werkt onvoldoende, maar er zijn voor runderen geregistreerde vliegwerende middelen met pyrethroïden die bij het paard verlichting kunnen geven. Vraag ernaar bij je dierenarts.

Wat moet je vooral niet doen?

Het kan logisch lijken om alle objecten uit het weiland/de stal te halen zodat het paard niet meer kan schuren en geen kale plekken of wonden meer kan krijgen.

Bedenk echter dat het schuren het gevolg is van de ernstige jeuk die het paard voelt door de allergie. Ook als het paard niet kan schuren, zal het paard jeuk blijven houden en hier hinder van ondervinden. Het niet kunnen schuren is geen oplossing van het probleem van het paard. Veel beter is een oplossing te zoeken om de jeuk te verminderen waardoor het schuren vanzelf ophoudt.

Help! Mijn paard schuurt al heftig en heeft wonden. Wat nu?

Als de allergie al in heftige mate opspeelt dan hebben de hierboven genoemde preventieve maatregelen vaak onvoldoende effect. Het paard zal hierdoor niet stoppen met schuren aangezien er een vicieuze cirkel is ontstaan. In dit geval is het zeker verstandig om contact op te nemen met je dierenarts en samen naar een oplossing te zoeken om de allergie te remmen.

Corticosteroïden zijn bekende medicijnen die het afweermechanisme remmen en zodoende de allergie onderdrukken. Deze medicijnen kun je injecteren of in de mond ingeven en werken in het algemeen snel en goed; De jeuk zal snel verminderen of verdwijnen. In ernstige gevallen van jeuk en open wonden kan dit diergeneesmiddel het tijdelijke redmiddel zijn. Echter de werkingsduur is variabel en kan in sommige gevallen heel kort zijn.

Daarnaast is een van de bekendste en gevreesde bijwerking van corticosteroïden dat het hoefbevangenheid kan opwekken. De dierenarts zal bepalen of het gebruik van corticosteroïden verantwoord is op basis van de voorgeschiedenis van het paard, het klinisch onderzoek en de ernst van de aandoening op dat moment. Paarden die reeds eerder hoefbevangen zijn geweest of paarden die behoren tot de sobere rassen hebben een verhoogd risico op het krijgen van hoefbevangenheid bij toediening van corticosteroïden. Helaas behoren veel paarden die lijden aan SME tot de sobere rassen.

Wondverzorging bij je paard

Wanneer het paard open wonden heeft is het belangrijk om deze goed te verzorgen om infecties te voorkomen. Verstandig is om de plekken te wassen met een anti-bacteriële shampoo (betadine of chloorhexidine houdende shampoo) en de wonden in te smeren met een wondzalf (bijvoorbeeld een honingzalf). Het is niet verstandig om de wonden in te smeren met verschillende mogelijk irriterende goedjes zoals: afgewerkte olie, geparfumeerde oliën e.d.

Hoe zit het met vrij verkrijgbare middelen tegen SME?

Staart- en maneneczeem is een vervelende aandoening waar veel paarden last van hebben. Er zijn derhalve veel verschillende vrij verkrijgbare middelen op de markt tegen SME zoals voedingssupplementen, homeopathische druppels, shampoos, sprays en zalven. Helaas is er weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar deze middelen en is de werking vaak niet aangetoond.

Onderzoek naar SME

Op dit moment wordt er veel onderzoek gedaan naar staart- en maneneczeem. In veel verschillende landen waaronder Engeland maar ook in Nederland aan de Universiteit Utrecht in samenwerking met Universiteit Wageningen wordt onderzoek gedaan naar SME. Men is bezig met het maken van een betrouwbare diagnostische test maar ook is men bezig met het ontwikkelen van een immuuntherapie waar door desensibilisatie (afzwakken van de immuunrespons) de allergie bestreden kan worden. Hopelijk komt men snel met de oplossing!

Gerelateerde rubrieken

Onze partners

boehringer-ingelheim-logo donkergroen
Zoetis_logo
Dumea Onderzoek & Advies logo
Hippo Horse Insurance -logo
Hay to You logo