Nieuw! Online Masterclass 'Ruwvoer beoordelen en ruwvoeranalyse' > Kijk direct, incl. Live Q&A op 27 maart > Meer info
Paardenarts
Zoek op aandoening of onderwerp
Leestijd: 13 minuten

De geboorte van een veulen is altijd weer iets bijzonders. Niet alleen voor mensen die voor het eerst een veulentje fokken, maar ook voor doorgewinterde fokkers blijft het een wonderlijk en spannend gebeuren. Meestal redt de merrie zich zonder hulp. Het is echter zeer belangrijk om te kunnen signaleren wanneer er iets niet goed is, want dan is er vaak met spoed een dierenarts nodig.

In dit artikel lees je alle ins & outs over de geboorte van een veulen!

Een goede voorbereiding

Er zijn verschillende voorbereidingen die je als fokker kunt treffen om de kans op het krijgen van een gezond veulen en het behouden van een gezonde merrie zo groot mogelijk te maken.

 

  • Een goede lichamelijke conditie is van belang voor een vlotte geboorte en een sterk veulen, dus een drachtige merrie moet goed gevoerd zijn en voldoende beweging krijgen.
  • Om een veulen zoveel mogelijk afweerstoffen via de biest te laten krijgen, is het verstandig om de merrie in het laatste deel van de dracht te vaccineren tegen influenza en tetanus.
  • Daarnaast dient de merrie, indien mogelijk, al geruime tijd voor de te verwachten veulendatum in de omgeving te worden geplaatst waar ze ook zal veulenen. Zo kan de merrie antistoffen maken tegen de daar heersende kiemen en die kan ze dan via de biest weer doorgeven aan het veulen.
  • Tevens geeft het een stuk rust als de merrie gaat veulenen in een omgeving die ze al kent. Als de merrie in een box zal veulenen, moet deze ruim, goed verlicht en schoon zijn.

Benodigdheden klaarzetten

Tijdens en na de geboorte moeten verscheidene benodigdheden aanwezig zijn. Het is verstandig deze spullen al enkele dagen voor de geboorte bij elkaar te hebben zodat er niet meer naar gezocht hoeft te worden als de geboorte zich aandient.

Dit is er (eventueel) nodig tijdens en na de geboorte:

  • Middel om de navel te ontsmetten, bijvoorbeeld jodium tinctuur 5%, betadine oplossing of chloorhexidine.
  • Zeep om de handen te reinigen.
  • Emmers met warm water om de handen en de omgeving van de geboorteweg af te kunnen spoelen.
  • Handdoeken om de handen en de omgeving van de geboorteweg te kunnen drogen.
  • Glijmiddel om te voelen of het veulen in de juiste positie ligt. Er zijn echter maar weinig mensen die dit zelf kunnen.
  • Staartbandage.
  • Een opgeladen GSM met het nummer van de dierenarts.

Geboorteaankondiging

Als de uitgerekende datum daar is, moet de merrie goed in de gaten gehouden worden. Het tijdstip van geboorte bij een paard is echter heel moeilijk te voorspellen. Merries kunnen gerust twee weken ‘te vroeg’ een volgroeid veulen brengen, maar ze kunnen ook zonder problemen 3-4 weken overdragen. De merrie vertoont echter wel verschillende tekenen, waaraan te zien is dat de geboorte niet lang meer op zich laat wachten.

Tekenen

Vanaf twee tot drie weken voor het veulenen kan de uier al opzwellen, de merrie dikkere benen krijgen en kan er wat vocht (oedeem of zucht) onder de buik ontstaan. Ook verslappen de banden van het kruis van de merrie zodat het gebied boven de staart week aanvoelt en de staart hoger lijkt te gaan liggen. Dit gebeurt soms al twee tot drie weken voor de geboorte, maar meestal korter daarvoor. Kort voor de geboorte schiet dan de uier van de merrie vol. Als er ook nog twee wasachtige druppels aan komen te hangen (‘kegelen’), wordt het veulen meestal binnen 24 uur geboren. Soms druppelt er dan ook al melk uit de uier. Een groot deel van de merries zal ook gaan zweten, maar dan is de geboorte meestal al aan de gang.

Gedrag

De op handen zijnde geboorte is vaak ook aan het gedrag af te lezen. De merrie loopt ongedurig rondjes. Ze is luidruchtig en nerveus. De merrie gaat vaak liggen en staan en neemt regelmatig een plashouding aan. Als ze ligt, legt ze haar hals plat op de grond en strekt ze haar hoofd uit. Deze houding is opvallend anders dan bij rustende paarden.

Genoemde tekenen en gedragingen kunnen allemaal aanwezig zijn, maar soms vertoont een merrie er slechts een paar. Er zijn zelfs merries die, tot het moment van het daadwerkelijke veulenen, geen enkel teken laten zien.

24-uurs bewaking

De meeste merries stellen het moment van bevallen uit totdat er absolute rust heerst op stal en zij het minst kans lopen om gestoord te worden. Houd daarom de merrie de laatste dagen 24 uur per dag in de gaten. Er zijn vele soorten geboortebewakingssystemen die daarbij kunnen helpen. Een webcam of een geboortemelder bij de merrie, zoals een singel met een ‘birth alarm’, worden veel gebruikt. Welk systeem het beste is, is afhankelijk van de situatie en de persoonlijke voorkeur. Tip: Bij het gebruik van een camera is het raadzaam het geluid aan te zetten. Je wordt immers eerder wakker van geluid dan van beeld!

De daadwerkelijke geboorte

Het is goed om te weten dat de merrie in principe prima in staat is de geboorteklus zelf te klaren. In eerste instantie is het dan ook het beste om de merrie op gepaste afstand in rust te observeren. Pas als er, ondanks persen van de merrie, geen vooruitgang wordt geboekt in het geboorteproces dient een dierenarts te worden gebeld.

De contractie-fase

De baarmoeder begint samen te trekken. Hierdoor zal het veulen, dat gedurende de dracht op de rug ligt als in een hangmat, gaan draaien en tegen de baarmoederhals aankomen waardoor deze gaat ontsluiten. De merrie is dan rusteloos en kijkt veel naar de flanken. Deze verschijnselen kunnen een half uur tot enkele uren duren en kunnen zich ook even aandoen en vervolgens weer een tijdje uitblijven.

De uitdrijvingsfase

Als de baarmoedermond opengaat, komt de waterblaas in het geboortekanaal en zorgt daar voor meer oprekking. Door druk in de vagina zal deze waterblaas knappen. De merrie gaat dan staan plassen en daar lijkt geen einde aan te komen. Na het knappen van de waterblaas gaat de merrie liever liggen omdat er vruchtdelen (benen, hoofd) in de geboorteweg komen. Als ze ligt kan ze trouwens ook beter meepersen. De geboorte verloopt nu doorgaans heel snel en heftig. Meestal wordt binnen 20 minuten het veulen geboren.

Bij een correcte ligging wordt eerst één voetje en dan het andere zichtbaar. De zool van de hoefjes is naar beneden gericht. Dan komt het neusje tevoorschijn. Het hoofd rust op de beentjes ter hoogte van de voorknieën. Is dit niet het geval dan dient direct de dierenarts te komen! Er is dan sprake van een stuitligging of een andere afwijkende ligging en dat kan complicaties geven.

Wie ervaring heeft, kan, bij een normale ligging van het veulen, de merrie helpen door de voetjes beet te houden en ze met de weeën zachtjes mee naar buiten te trekken. Doe dit echter alleen als het nodig is.

Als alles goed gaat en het neusje komt tussen de voorbenen mee naar buiten, kan het vlies, dat om de neus heen zit, gebroken worden zodat het veulen lucht kan krijgen. Geleidelijk zal steeds meer van het veulen zichtbaar worden, totdat hij of zij er helemaal uitglijdt.

Als de geboorte normaal verloopt, blijven de achterbenen van het veulen soms nog in de merrie zitten terwijl de navelstreng nog vast zit. Dat is alleen maar goed. Er stroomt dan namelijk nog steeds bloed van de merrie naar het veulen. Zodra de merrie gaat staan, zal de navelstreng afbreken. Gebeurt dat niet, dan kan de navelstreng voorzichtig en op de juiste plaats doorgebroken worden.

De nageboorte

Zodra het veulen is geboren, begint de fase van de nageboorte. Gewoonlijk wordt binnen een uur na de geboorte van het veulen de nageboorte (placenta) afgedreven. De nageboorte ziet er uit als een maillot met dichtgebonden pijpen. Het is raadzaam om deze in een emmer of plastic zak te bewaren zodat de dierenarts deze kan controleren op volledigheid. Zorg dat je de vruchtvliezen (wit, doorzichtig en dun) niet verwart met de nageboorte (dikker en roze/rood van kleur).

Afb. 7: Nageboorte

Als de nageboorte langer dan 3 uur blijft zitten, is het verstandig om de dierenarts te bellen. In de tussentijd kan de nageboorte worden opgeknoopt om te voorkomen dat de merrie erop gaat staan. Ga er niet aan trekken. Trekkracht op een vastzittende placenta geeft alleen maar kans op inwendige bloedingen. Ook het afknippen van het buitenhangende deel van de nageboorte is niet raadzaam. De controle op volledigheid wordt dan bemoeilijkt en het restant kan terugglijden in de baarmoeder en raakt dan uit het zicht. Het is belangrijk dat de nageboorte er 6 uur na de geboorte af is want de merrie kan al na korte tijd ernstig ziek worden van een placenta die blijft zitten. Ze kan bloedvergiftiging krijgen, hoefbevangen raken en/of koliek krijgen.

De naweeën op de nageboorte kunnen onrust geven bij een merrie. Deze onrustverschijnselen zullen snel verdwijnen zodra de nageboorte uit het lichaam is. Als dat niet zo is, moet de dierenarts worden gewaarschuwd aangezien er inwendig dan iets aan de hand kan zijn. Friese paarden blijven vaker dan andere rassen aan de nageboorte staan.

Video

3D Animatie Universiteit Gent: Geboorte Veulen

Het pasgeboren veulen


Kort na de geboorte zal de merrie het veulen helemaal schoon en droog likken. Het likken is een soort massage die de doorbloeding van het veulen stimuleert, maar het helpt ook mee om het veulen een eerste poging te laten doen om te gaan staan. Laat dit allemaal rustig gebeuren.

Afb. 8: Veulen krijgt plasma via een infuus

De eerste melk
Zodra het veulen staat, zal het op zoek gaan naar de uier. De eerste melk heet biest. Het is van levensbelang dat een veulen kort na de geboorte de eerste biest binnenkrijgt. Niet alleen zit deze energie- en eiwitrijke melk vol met belangrijke afweerstoffen, het heeft ook een afdrijvende werking. Dat zorgt ervoor dat de pek, die in de darmen zit, makkelijker naar buiten komt. Darmpek is een zwarte, kleverige massa, die bestaat uit afgestorven darmcellen en slijm. De darmpek moet geheel uit de darmen zijn voordat de normale mest op gang kan komen.

Binnen 2 uur dient het veulen de eerste biest binnen te krijgen. Lukt het het veulen niet om zelf bij de merrie te drinken, dan kan de biest opgevangen worden en met de fles aan het veulen gegeven worden. Dit mag alleen als het veulen een goede zuigreflex heeft.

Mocht het veulen om één of andere reden geen of onvoldoende biest hebben binnengekregen, waarschuw dan zo snel mogelijk de dierenarts. Via een sonde kan dan biest toegediend worden. Is er al teveel tijd verstreken of is de biest van slechte kwaliteit dan kan een infuus met plasma (foto) toegediend worden, zodat het veulen wel de belangrijkste afweerstoffen binnenkrijgt.

De eerste levensuren van het veulen

De ontwikkeling van het gezonde veulen ziet er in de eerste levensuren grofweg als volgt uit:

  • Direct na de geboorte zijn de ogen open, is de zuigreflex aanwezig en start de ademhaling.
  • Binnen anderhalve minuut kan het veulen zijn hoofd optillen en schudden.
  • Na 4-5 minuten komt het veulen in borst-buikligging.
  • Na ongeveer 30 minuten probeert het veulen te gaan staan en na 60 minuten kan het veulen meestal staan. (Paarden zijn kudde- en vluchtdieren, dus moeten de veulens al snel na hun geboorte op eigen benen kunnen staan.)
  • Binnen 2 uur kan het veulen lopen en probeert het de uier te vinden om te gaan drinken.
  • Binnen 3 uur drinkt het veulen biest. Het is erg belangrijk dat dit op tijd gebeurt. 
  • Binnen ongeveer 2 uur na de geboorte komt de eerste ontlasting (darmpek). Hier persen ze vaak op.
  • Binnen tien uur wordt er voor het eerst geplast.
  • Binnen 24 uur na de geboorte drinkt het veulen ongeveer zeven keer per uur en kan het veulen zijn moeder in de beweging volgen. De ademfrequentie is maximaal 40 ademhalingen per minuut en de temperatuur ligt tussen de 37.6 en 38.5 graden.

Bij de geringste twijfel over de toestand van het veulen is het zeer verstandig om de dierenarts te raadplegen. Maar ook al lijkt het veulen gezond, dan nog is het raadzaam om op de eerste levensdag van het veulen de dierenarts te laten komen. Deze zal de merrie controleren en het veulen goed nakijken en indien nodig de veulenspuit geven. Ook kan de dierenarts de fokker adviseren over het ontwormschema van het veulen en over het eventueel opnieuw drachtig worden van de merrie.

Verzorging van merrie en veulen

De juiste voeding

Veulens die na de geboorte op normale wijze bij de merrie kunnen drinken, geven de eigenaar zeker de eerste tijd van hun groei weinig problemen. De moedermelk geeft het jonge dier de eerste weken alle voedingsstoffen die het voor zijn ontwikkeling nodig heeft. Merriemelk alleen is na een tijdje echter onvoldoende; wanneer het veulen 4-6 weken oud is, moet men beginnen met het bijvoeren van wat veulenbrok en hooi van goede kwaliteit. Dit extra voeren heeft een goede ontwikkeling van het veulen tot volwassen paard tot gevolg. Doordat de merrie zichzelf en het veulen van voeding moet voorzien, verdubbelt haar energiebehoefte zo ongeveer. De merrie heeft extra energie en extra eiwitten nodig. Het voeren van merriebrok is raadzaam.

Voldoende beweging

Het paard is een vluchtdier; vandaar ook dat de geboorte slechts korte tijd duurt en dat het gezonde veulen al snel na de geboorte kan staan en lopen. Het is dan ook heel natuurlijk om de merrie en het veulen de eerste dag al naar buiten te doen zodat ze kunnen bewegen. Daarbij komt dat het veulen alleen maar uit kan groeien tot een sterk paard als het voldoende beweging krijgt. Uit onderzoek is gebleken dat weidegang met de merrie de ideale beweging voor een veulen is. Hiermee wordt de kans op aandoeningen als OCD verkleind en krijgen de pezen, spieren en het kraakbeen van het veulen de juiste prikkels om zich aan te passen aan de belasting. Te weinig beweging staat een goede ontwikkeling van het veulen in de weg.

Auteur: Iris van Gulik, tekst i.s.m. Dinette Neuteboom

Chipnummer zoeken

Vul het chipnummer in en vind de gegevens bij het paard.
Meer info

Gerelateerde rubrieken

Onze partners

Boehringer_Ingelheim_Logo
Zoetis_logo
Dumea AM logo
Hippo Horse Insurance -logo
Hay to You logo