Paardenarts
Zoek op aandoening of onderwerp
Leestijd: 14 minuten

De geboorte van een veulen is iets heel moois, of je het nou voor de eerste keer meemaakt of er als ervaren fokker al vele malen bij bent geweest. Een geboorte blijft iets bijzonders, mits alles goed gaat en er geen complicaties optreden. Maar dat is helaas niet altijd het geval. Het is dan ook belangrijk goed voorbereid te zijn zodat je in kunt schatten of het geboorteproces goed verloopt en je, indien nodig, tijdig de dierenarts kunt inschakelen. Zodra er complicaties optreden, kan namelijk elke seconde tellen!

In dit artikel lees je meer over mogelijke complicaties die kunnen voorkomen bij de geboorte van een veulen.

Normale dracht

De duur van de dracht bij merries loopt uiteen van 320 tot 360 dagen en soms zelfs langer. Elke merrie heeft haar eigen draagtijd (die vaak bij elke dracht ongeveer even lang is), maar meestal wordt gerekend met 11 maanden. Anders dan bij mensen is de overlevingskans van te vroeg geboren veulens zeer klein. Veulens die geboren worden na een draagtijd van minder dan 300 dagen overlijden vaak binnen korte tijd. Ook bij een iets langere draagtijd, maar nog onder de 320 dagen, zijn de overlevingskansen zeer gering.

Normaal geboorteproces

Bij een normaal geboorteproces zal de uier van de merrie enkele dagen of weken voor de daadwerkelijke geboorte opzwellen. Als er ook twee wasachtige druppels aan komen te hangen (dit wordt ook wel kegelen genoemd) wordt het veulen meestal binnen 24 uur geboren. Ook zullen de vulva en de banden van het kruis verslappen.

 

Het daadwerkelijke geboorteproces bestaat uit drie fasen:

 

Afb. 1: Normale geboorte veulen, eerst de voetjes

  1. In de contractie- of ontsluitingsfase begint de baarmoeder samen te trekken en zal het veulen gaan draaien. Wanneer de merrie in deze eerste fase komt, wordt ze meestal onrustig, gaat ze zweten en vertoont ze koliekachtige verschijnselen.
  2. In de uitdrijvingsfase knapt de waterblaas en zal het veulen met de voorbenen richting de vulva draaien. Het veulen komt dan dus in de geboorteweg en zal er met kracht uitgeperst worden. Meestal gebeurt dat binnen 20 minuten. Bij een normale geboorte komt het veulen eerste met de voorvoetjes, dan met het hoofd en dan met de rest van het lichaam tevoorschijn.
  3. De fase van de nageboorte (placenta). Normaal gesproken komt de nageboorte er binnen een uur vanaf.

Een minuut of tien na de geboorte breekt de navelstreng meestal spontaan doordat de merrie of het veulen gaat bewegen. Vervolgens zal de merrie het veulen helemaal schoon- en drooglikken en zal het veulen proberen te gaan staan. Zodra het veulen staat, zal het op zoek gaan naar de uier. Normaal gesproken drinkt het veulen binnen twee uur. Dit is belangrijk omdat de eerste melk van de merrie hele belangrijke afweerstoffen voor het veulen bevat. Deze eerste melk wordt biest genoemd. Door het drinken van de biest zal ook de darmpek (meconium) er makkelijker afkomen. Darmpek is de eerste mest van het veulen dat nog gevormd is toen het veulen in de baarmoeder zat. Darmpek is heel donker, taai en kleverig en het veulen moet vaak moeite doen om dit eruit te poepen.

Complicaties tijdens de geboorte

Er zijn helaas veel zaken die tijdens het geboorteproces mis kunnen gaan. Hieronder worden de meest voorkomende problemen besproken.

Verkeerde ligging

Wanneer de merrie in de uitdrijvingsfase van het geboorteproces zit en begint te persen, zou je binnen enkele minuten twee hoefjes moeten kunnen zien. Verschijnen deze niet, dan is de kans groot dat het veulen verkeerd ligt. Dat is ook het geval als de voetjes van het veulen wel zichtbaar zijn, maar er gedurende vijf minuten geen vooruitgang in de uitdrijving van het veulen zit. De dierenarts moet dan direct gewaarschuwd worden!

Bij afwijkende liggingen kan het veulen in 99% van de gevallen niet zonder hulp geboren worden. De dierenarts kan het veulen meestal goed draaien of anders beslissen tot het doen van een keizersnede. Een verkeerde ligging kan enorme complicaties geven met zelfs de dood van het veulen, van de merrie of van allebei tot gevolg.

Oorzaken van verkeerde liggingen

Afb. 9: Vagina met mest erin. Als een veulen verkeerd ligt en bijv. met één beentje door de anus naar buiten komt, ontstaat er een verbinding tussen de vagina en de endeldarm.

Een veulen kan onder andere verkeerd komen te liggen als het erg groot is of als het bekken van de merrie te klein is. Grote veulens komen namelijk eerder klem te liggen en hebben meer moeite om zich tijdens de uitdrijvingsfase goed te draaien. Is een veulen al dood voor de uitdrijvingsfase dan werkt het tijdens het draaien niet meer mee en zal het de hals en de beentjes niet strekken. Ook dan ontstaat er dus vaak een afwijkende ligging. In sommige gevallen komt de afwijkende ligging voort uit misvormingen van het veulen. Wanneer de geboorte niet vordert en je bent in afwachting van de dierenarts, dan is het erg belangrijk de merrie niet door te laten persen. Er is dan namelijk grote kans dat ze zichzelf kapot perst en dat het veulen overlijdt. Ga stappen met de merrie (eventueel met de zweep erachter) om te voorkomen dat ze gaat liggen en persen!

Verkeerde liggingen die dierenartsen vaak tegenkomen zijn:

Verkeerde hoofdligging

Eén of twee terug geslagen beentjes

Rugligging

Stuitligging

Beiderzijdse heupligging

Video

Prachtige 3D animatie (trailer) van Universiteit Gent over de geboorte van een veulen

Red bag delivery (loslaten van de placenta)

Afb. 10: Merrie staat hier nog aan de nageboorte

Wanneer de placenta te vroeg loslaat, spreken we van een zogenaamde red bag delivery. Hierbij komt niet het vruchtwater, maar de placenta als eerste naar buiten. Je ziet dan een soort rode bal, vaak met een witte “ster” erop. Om te begrijpen wat er mis gaat tijdens een Red bag delivery, is het belangrijk te weten wat er bij een normale bevalling precies gebeurt. Het veulen zit in een witte vruchtzak in de baarmoeder. Daar omheen zit een rode zak, de placenta, die vastzit aan de baarmoederwand. Deze voorziet het veulen onder andere van zuurstof. Tijdens de bevalling knapt als eerste de rode zak waarbij vruchtwater vrij komt. Wanneer de merrie gaat persen komt de witte vruchtzak met de voorbeentjes en het hoofdje van het veulen naar buiten. De placenta zit op dat moment nog gewoon vast aan de baarmoederwand en voorziet het veulen via de navelstreng tijdens de bevalling nog van zuurstof. Na de bevalling laat de placenta los van de baarmoederwand. Dit is de nageboorte.

Bij een red bag delivery heeft de placenta zich al eerder losgemaakt van de baarmoederwand en wil het tegelijk met de vruchtzak en het veulen naar buiten. Omdat er ook nog vruchtwater in de rode zak zit, zal dat echter niet lukken. De merrie heeft het er moeilijk mee en gaat steeds liggen en weer staan en blijft persen zonder dat het water breekt. Het is belangrijk de ernst van deze situatie juist in te schatten. Snel handelen is namelijk van levensbelang voor het veulen omdat de toevoer van zuurstof zal stoppen. Bel meteen de dierenarts en vraag wat je zelf kunt doen tot deze arriveert.

Aan de nageboorte blijven staan

De nageboorte (placenta) komt er gemiddeld genomen zo’n 45 minuten na de geboorte vanaf, maar het varieert sterk en kan ook enkele uren duren. Als de nageboorte er na 3 uur nog niet af is, is het verstandig om contact op te nemen met de dierenarts. De merrie kan namelijk erg ziek worden als de placenta achterblijft. In de volksmond spreekt men er dan over dat de merrie aan de nageboorte blijft staan. De dierenarts zal het hormoon oxytocine toedienen. De nageboorte laat dan in de meeste gevallen los. Als dat ook niet helpt, is het nodig de placenta met de hand van de baarmoeder af te halen.

Afb. 11: De paardenarts spoelt de baarmoeder van de merrie na, nadat zij de nageboorte met de hand heeft verwijderd.

Incomplete nageboorte

De nageboorte heeft de vorm van een panty met dichte pijpenkousen. Het is heel belangrijk te controleren of de nageboorte compleet is. Als dat niet het geval is, dient de dierenarts gewaarschuwd te worden omdat de merrie ernstig ziek kan worden van de deeltjes die achtergebleven zijn. Ze kan bloedvergiftiging krijgen en hoefbevangen raken.

Keizersnede

Een keizersnede komt bij paarden niet zo vaak voor. Toch is het in sommige gevallen de enige methode om merrie en veulen te redden. Een te groot veulen is één van de redenen om tot een keizersnede over te gaan. Dit komt nogal eens voor bij de kleinere ponyrassen zoals de Shetlanders. Ook bij het Friese paard wordt regelmatig een keizersnede uitgevoerd. Soms omdat het veulen misvormd is, maar veel vaker omdat het veulen afwijkend ligt. Keizersneden bij het paard kunnen het beste in een kliniek plaats vinden omdat het paard erg gevoelig is voor buikvliesontsteking.

Foetotomie

Als het veulen al in de merrie is overleden en de merrie heeft geen persdrang meer, dan kan worden overwogen om een foetotomie uit te voeren. Het veulen wordt dan, in de merrie, met een draadzaag in stukken gesneden en in gedeelten uit de baarmoeder gehaald. Het bespaart de merrie een keizersnee en de daarbij behorende risico’s.

Geboorteproblemen bij Shetlanders

Afb. 14: Een Shetlander veulen

Dierenartsen zien de meeste geboorteproblemen bij Shetlanders. Veel te grote veulens, afwijkende liggingen en misvormde veulens zijn regelmatig voorkomende problemen. Het is dus erg belangrijk om goed na te denken en de risico’s in te schatten voordat je een Shetlander laat dekken. Zorg dat je wacht met dekken totdat de pony minimaal drie jaar is en kies een hengst die niet te groot fokt.

Geboorteproblemen voorkomen?

Het voorkomen van geboorteproblemen is lang niet altijd mogelijk, maar er zijn wel verschillende voorbereidingen die je als fokker kunt treffen om de kans op het krijgen van een gezond veulen en het behouden van een gezonde merrie zo groot mogelijk te maken.

  • Een goede lichamelijke conditie is van belang voor een vlotte geboorte en een sterk veulen, dus een drachtige merrie moet goed gevoerd zijn en voldoende beweging krijgen.
  • Om een veulen zoveel mogelijk afweerstoffen via de biest te laten krijgen, is het verstandig om de merrie in het laatste deel van de dracht te vaccineren tegen influenza en tetanus.
  • Daarnaast dient de merrie, indien mogelijk, al geruime tijd voor de te verwachten veulendatum in de omgeving te worden geplaatst waar ze ook haar veulen zal krijgen. Zo kan de merrie antistoffen maken tegen de daar heersende kiemen en die kan ze dan via de biest weer doorgeven aan haar veulen.
  • Tevens geeft het een stuk rust als de merrie een veulen krijgt in een omgeving die ze al kent. Als de merrie in een box zal veulenen, moet deze ruim, goed verlicht en schoon zijn met een dik pak stro op de grond.
  • Houd de merrie rond de uitgerekende datum goed in de gaten, het liefst met een geboortemelder en camera. Wanneer de geboorte zich aandient, zorg er dan voor dat er altijd iemand bij aanwezig is en dat diegene een opgeladen telefoon met het nummer van de dierenarts binnen bereik heeft.
  • Als alles goed gaat, stoor de merrie dan niet, maar kijk rustig toe.

 

Tekst in samenwerking met Dinette Neuteboom

Gerelateerde rubrieken