Ataxie bij paarden ontrafeld

In dit artikel bespreken we wat ataxie betekent, wat de verschillende oorzaken van ataxie zijn bij het paard en hoe de dierenarts tot een diagnose komt. Er kan namelijk veel meer dan alleen EHV-1 of een afwijkende halswervel aan ten grondslag liggen. Vermoed je dat jouw paard atactisch is? Neem dan contact op met jouw paardenarts.

Ataxie is enkel een symptoom, maar nog geen diagnose. Net zoals een paard ‘koliek kan hebben’ of ‘kreupel kan zijn’ (ook beide symptomen), kan een paard dus ook ‘atactisch zijn’, zonder dat deze constatering meteen een oorzaak hiervoor aanduidt of een behandelplan en prognose kan geven. Daarvoor moet je eerst meer weten.

De verschijnselen van een atactisch paard variëren erg. De symptomen zijn afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de ziekte: van ongecoördineerd bewegen, slap of houterig lopen, waarbij struikelen of slepen van de benen kan opvallen, of juist overdreven hoog de benen optillen: ‘paradepas’, tot echte verlammingen. Het paard kan dan niet meer lopen of zelfs niet meer opstaan, bij de zwaarste gradatie. Daarnaast zien we soms dat het paard zijn hoofd scheef houdt en cirkelt in de box of trilt bij het starten van een beweging. Afhankelijk van de oorzaak van de ataxie kan het paard ook suf zijn, koorts hebben of koorts hebben gehad, slecht willen eten of afwijkende oog bewegingen laten zien. Sommige paarden kunnen niet meer de staart bewegen en zelf plassen of mesten. Mannelijke dieren kunnen met de penis uitgeschacht blijven staan.

Een atactisch paard wordt door de dierenarts in eerste instantie onderzocht door middel van het observeren van de manier van bewegen en de stand van hoofd en ledematen. En door het dier te monsteren; een klinisch onderzoek waarbij algemene zaken worden bekeken zoals de temperatuur die wordt opgenomen, er wordt naar het hart wordt geluisterd, in de ogen gekeken en dit wordt gevolgd door een neurologisch onderzoek waarbij reflexen en houding worden getest.

Daarnaast kan het dan nodig zijn om laboratorium onderzoek te doen naar besmettelijke aandoeningen of naar orgaanwaardes zoals lever- en ontstekingswaardes bijvoorbeeld.

In veel gevallen is het ook nodig om beeldvorming te doen: dan kunnen er röntgenfoto’s of een echo of soms zelfs een MRI- of CT scan gemaakt moeten worden.

Het doel van al deze onderzoeken is om in eerste instantie het probleem te lokaliseren: waar in het zenuwstelsel gaat er exact iets mis. Is dit in het evenwichtsorgaan, in de kleine hersenen, of ergens in het ruggenmerg van de hals bijvoorbeeld?

In tweede instantie zoekt de dierenarts dan uit wat de oorzaak van de ataxie is.

Deze oorzaken kunnen we indelen in veel verschillende categorieën: aangeboren problemen, ontstaan door trauma, ontstekingen, infecties, tumoren, tekorten/teveel aan vitamines/voedingsstoffen, degeneratie van zenuwweefsel of wervels, trombose of bloeding in de hersenen of het ruggenmerg, zuurstoftekort bij de geboorte of erna en intoxicaties.

Er zijn 3 verschillende soorten ataxie te onderscheiden:

1. Spinale ataxie; vanuit een vernauwing in het wervelkanaal of een ontsteking in het ruggenmerg.
2. Cerebellaire ataxie; waarbij er een probleem in de kleine hersenen bestaat en de voor paardeneigenaren meest bekende.
3. Vestibulaire ataxie; een probleem vanuit het evenwichtsorgaan.

Dit is de vaakst voorkomende soort ataxie bij paarden. Bekende voorbeelden hiervan zijn de neurologische vorm van het herpesvirus EHV-1 (ook wel rhinopneumonie genoemd) welke het vaakst tot uiting komt in de ‘cauda equina’ het achterste stuk van het ruggenmerg ter hoogte van het heiligbeen en de staart. De ontstekingsreacties en bloedstolsels die dit virus in het ruggenmerg kan veroorzaken zorgen voor verlammingen van de staart, het rectum, de blaas en de achterbenen. Hierdoor kan het paard atactisch gaan lopen, niet meer normaal opstaan of überhaupt zelfstandig staan, en niet zelf urineren of mesten.

Video 1 van Paardenkliniek Wolvega: Voorbeeld van een veulentje met thoracale spinale ataxie. Incoördinatie en slapte met afwijkende en wisselende paslengte bij een veulen door compressie van het ruggenmerg t.h.v. de borstkas oftewel thorax. Dit veulen had een afwijkend wervellichaam wat door bacteriële infectie verwoest was, waardoor compressie van het ruggenmerg ontstond en thoracale spinale ataxie.

Een ander bekend voorbeeld van spinale ataxie is wat we in de volksmond een ‘Wobbler’ noemen: een vernauwing van het wervelkanaal ter hoogte van de hals van het paard en daardoor een beklemming van het ruggenmerg van het paard. Dit kan door allerlei vorm- en of standsafwijkingen van de wervels veroorzaakt worden, en wordt samengevat onder de naam cervicale (hals) vertebrale (wervel) compressive (indrukking) myelopathy (zenuwziekte); afgekort CVCM.

Video 2 van Paardenkliniek Wolvega: Voorbeeld van een cervicale spinale ataxie t.g.v. ‘Wobbler’ (bij een Friese jaarling in de kudde). Ataxie veroorzaakt door compressie van het ruggenmerg in de hals. Hierbij zie je duidelijk dat de incoördinatie van de achterbenen erger is dan de voorbenen.

Om zo’n vernauwing of beklemming vast te stellen wordt er naast het neurologische onderzoek vaak ook een röntgenonderzoek van hals en eventueel rug uitgevoerd, of een CT-scan van de hals. Door contrastvloeistof te gebruiken kun je zelfs exact opmeten hoeveel en waar precies het ruggenmerg wordt ingedrukt. Soms kan echografisch onderzoek van de hals en rug ook extra informatie opleveren.

Sinds enkele jaren is de onderzoekstechniek transcraniële elektrische stimulatie (afgekort TES) beschikbaar. Deze techniek meet de snelheid waarmee een zenuwsignaal vanaf het hoofd de benen kan bereiken. Hiermee kan echt objectief vastgesteld worden OF een paard zijn coördinatieproblemen vanuit een probleem in het wervelkanaal komen, oftewel of het paard spinale ataxie heeft en hoe ernstig de voortgeleiding van de zenuwsignalen beperkt is.

Hierbij bevindt het probleem zich in de kleine hersenen en dat is redelijk zeldzaam bij het paard. Wanneer de kleine hersenen niet goed functioneren zien we onder andere afwijkende staplengtes: te korte passen, overdreven grote passen of paradepas met 1 of 2 voorbenen. Een typisch symptoom van cerebellaire ataxie is het trillen of beven van het hoofd bij aanvang van een beweging, ook wel ‘intentietremoren’ genoemd. Ook kan het hoofd scheefgehouden worden, kunnen de oogbewegingen afwijkend zijn, en kan het zodanig slechte coördinatie hebben dat het met de benen wijd staat om niet om te vallen.

Video 3 van Paardenkliniek Wolvega: Voorbeeld van een zeer jong veulen met hypermetrie vanuit een cerebellair probleem. Het loopt met overdreven grote passen oftewel paradepassen. Bij dit veulen is dit weer overgegaan.

De oorzaken hiervoor kunnen ook weer erg uiteenlopen, van aangeboren problemen, tot trauma, ontstekingen, infecties, tumoren, tekorten/teveel aan vitamines/voedingsstoffen, degeneratie van zenuwweefsel of wervels, trombose of bloeding in de hersenen of het ruggenmerg, zuurstoftekort bij de geboorte of erna en intoxicaties. Een relatief bekende oorzaak voor cerebellaire ataxie is de erfelijke aandoening cerebellaire abiotrofie welke vooral, maar niet uitsluitend, bij de Arabische volbloed voorkomt. Hierbij sterft een deel van de hersencellen in de kleine hersenen na de geboorte af wat leidt tot deze vorm van ataxie.

Bij vestibulaire ataxie is het evenwichtsorgaan in het binnenoor of een deel van de hersenstam aangetast. Dit is meestal een eenzijdig probleem, bijvoorbeeld na een infectie aan 1 kant van het hoofd, denk bijvoorbeeld aan een ernstige droesinfectie, of bij trauma in dat gebied, bijvoorbeeld wanneer paard hard is gaan hangen aan een halster of een trap tegen het hoofd heeft gehad. Het kan ook beiderzijds aanwezig zijn, vooral als het de oorzaak zich in de hersenstam bevindt.

Vestibulaire ataxie kenmerkt zich vooral door het scheefhouden van het hoofd: 1 oor wordt naar beneden gehouden en de neus opzij; cirkelen, het paard loopt steeds rondjes 1 kant op, of kan zelfs omrollen/vallen naar de aangedane kant; en ‘nystagmus’: spontane heen en weer schietende oogbewegingen. Wanneer de oorsprong zich in de hersenstam bevindt dan is het paard meestal ook ernstig suf of afwezig en kan zelfs comateus raken en sterven.

Hoe en of ataxie behandeld kan worden is dus geheel afhankelijk van het type ataxie en de oorzaak hiervoor.

• Als er een ontsteking vastgesteld is, dan zal de oorzaak van de ontsteking moeten worden aangepakt.
• Als er een infectie is, dan moet de infectie bestreden worden met gepaste antibiotica in het geval van een bacterie, antivirale middelen in het geval van een virus en ontwormmiddelen in het geval van parasieten.
• Als er beklemd zenuwweefsel gevonden is, dan kan soms een operatie uitkomst bieden en soms met ontstekingsremmende medicatie getracht worden de zenuwschade te beperken.
• Daarnaast kan men het herstel van zenuwweefsel ondersteunen met supplementen.

De prognose van ataxie is ook sterk afhankelijk van de oorzaak zoals je je na het lezen van dit artikel wel kan voorstellen en kan variëren van zeer gunstig tot zeer slecht.

Vermoed je dat je paard atactisch is? Raadpleeg dan direct je dierenarts voor onderzoek.